سر مقاله
فناوری‌های نوین و نوظهور فرصت‌های رقابتی زیادی را با خود به همراه می‌آورند. این فناوری‌ها به محور اصلی رقابت در فضای کسب و کار جهانی تبدیل شده‌اند. اهمیت رو به افزایش فناوری‌های نوظهور تا جایی است که باید کیفیت محصولات تولیدی را متناسب با نیاز بازار ارتقا بخشید و چرخه تولید را با سرعت عمل بالا و چابکی زیاد در نظر گرفت. اهمیت دیگر این فناوری‌ها، همکاری جمعی و فراگیری نرخ تحولات آنهاست. روند تحول فناوری‌های نوظهور باید به طور مستمر پیگیری شود و هیچگونه پیش شرط برای رسیدن به پیشرفت‌های جدید و توسعه این فناوری‌ها نباید باعث کند شدن روند توسعه تحولات جدید شود.
افزایش رقابت در سطح جهانی، افزایش محدودیت‌ها در منابع مالی و انسانی، کاهش توان هزینه‌سازی و افزایش پیچیدگی سامانه‌های اقتصادی و اجتماعی، واقعیت‌های جهان امروز است. کارآفرینان در این جهان پر از رقابت، محدود و پیچیده، موقعیت‌های جدیدی را به وجود آورده‌اند که می توان آنها را موتور محرک توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان دانست. کارآفرینان موفق، سیاست‌های خود را متناسب با تهدیدها و فرصت‌هایی که در تحولات و انقلاب های علمی و فناوری موجود است، طراحی می‌کنند. در واقع کارآفرینان با ایجاد ارتباط و هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای جامعه به سیاست‌گذاران و سیاستمداران کمک می‌کنند تا بتوانند برنامه‌های مناسبی را طراحی کنند. از این رو کارآفرینان به عنوان یک ضرورت برای رسیدن به اقتصاد شکوفا و توسعه پایدار بسیار اهمیت دارند. کارآفرینان آینده‌نگر برای گام‌های اولیه شروع فرآیند کارآفرینی، ابتدا به اهداف و گردآوری اطلاعاتی فکر می کنند که منجر به طراحی بهینه پروسه خواهد شد.
گردآوری اطلاعات اولیه نخست در موضوع و تهیه نگاشتی از شاخه‌های موضوعات مورد بررسی، تهیه فهرستی از مواد قابل انتخاب درگیر موضوع، مطالعه کارآفرینان دیگر و تهیه نگاشتی از سیستم تحقیقاتی جامعه صورت می‌پذیرد. از یک سو باید حامیان و مخاطبین احتمالی را شناخت و زمینه طراحی بهینه پروسه کارآفرینی مناسب آنها را فراهم آورد و از سوی دیگر، باید افراد بالقوه درگیر در کسب و کار را شناسایی کرد و متخصصان و به تبع آن، ترکیب تیم مجری را به دست آورد.
روش‌های به کار گرفته شده در پیش‌نگری کسب و کار بسیار متنوع‌اند. ابزارهای جستجوی کتابخانه‌ای در بررسی ادبیات موضوع پیش‌نگری کسب و کار وسیله معمول و قدرتمندی است که نتایج آن ایده‌ها و سرنخ‌های مهمی را در اختیار تیم مجری قرار خواهد داد. ابزار مطالعه کتابخانه‌ای تخصصی، اعزام تیم‌های خبره برای بازدید از کشورهای مشابه، شناسایی مشاوران و آگاهان موضوع و استفاده از نظریات آنها و نیز مصاحبه با متخصصان و کارشناسان مرتبط با ماهیت این ابزار، همه و همه کمک می کنند تا تا علاوه بر گردآوری اطلاعات مورد نیاز در مرحله پیش‌نگری، امکان شناسایی متخصصان و کارشناسان مورد نیاز در مرحله اصلی کشف ایده نو و همراه کردن آنها در کل فرآیند نیز فراهم آید.
با توجه به عوامل موثر و حائز اهمیتی نظیر زمان، هزینه، منابع و رویکرد انتخابی، باید به انتخاب مناسب‌ترین متغیرهای فرآیند طرح اولیه پرداخت. پرسش مهمی که در اینجا مطرح است این است که حوزه موضوعی که فرآیند طرح اولیه حول آن اجرا می‌شود دقیقا چه مسائلی را در برمی‌گیرد؟ به همین ترتیب دامنه جغرافیایی طرح اولیه نیز باید مشخص شود. روش‌های به کار رفته در فرآیند طرح اولیه، سازمان‌های مشارکت کننده، پروسه زمان‌بندی فرآیند و تعیین نشانه های مسیری که فرآیند باید طی کند، پرسش‌هایی هستند که هنگام داشتن طرح اولیه باید به آنها پاسخ داد.
مجموعه فعالیت‌هایی که در حین اجرای فرآیند طرح اولیه انجام می‌پذیرند به دو دسته عمده «شکلی» و «محتوایی» تقسیم می‌شوند که از میان فعالیت‌های شکلی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
– ایجاد ارتباط بین اعضا و بقیه افراد درگیر
– کاستن از پراکندگی اظهارنظرها از طریق برگزاری سمینارها و همسو کردن موضع‌گیری‌های متخصصان و کارشناسان
– گردآوری نظرات شرکت کنندگان در سمینارها، جلسات و …
– پردازش اطلاعات گردآوری شده و ثبت نظرات شرکت کنندگان
طی فرآیند طرح اولیه، در کنار فعالیت‌های شکلی فوق، فعالیت‌های محتوایی نیز رخ می‌دهند که می‌توان تعدادی از آنها را به شکل زیر بیان کرد:
– تعیین حدود فعالیت‌های مرتبط با طرح اولیه
– تعیین احتمال رخداد وقایع در حوزه مشخص کننده طرح اولیه
– تحلیل فرصت‌ها، تهدیدها، قوت ها و ضعف‌ها
– انتخاب اولویت‌ها در موضوع بحث و همچنین تعیین اولویت‌هایی که در قالب توصیه، به سیاست‌گذاران ارائه شده است.
– انتشار نتایج به دست آمده به صورت گزارش‌های فرآیند طرح اولیه
برای اینکه نتایج فرآیند طرح اولیه قابل اتکا باشند باید از شیوه مناسبی برای ارزیابی آنها استفاده کرد. برخی از مواردی که ارزیابی می‌شوند، به راحتی قابل اندازه‌گیری هستند، اما تحلیل‌هایی که بر مبنای این اندازه‌گیری کمّی صورت می‌پذیرند بدون چالش نیستند. برای نمونه می‌توان به میزان مشارکت در نظرسنجی، میزان تخصص و ارتباط شرکت کنندگان در فرآیند با موضوع طرح اولیه، میزان همنوایی پاسخ‌ها و چگونگی انتشار نتایج اشاره کرد. از سوی دیگر، فضایی که از اجرای فرآیند طرح اولیه به وجود می‌آید، مهم‌ترین خروجی حین فرآیند محسوب می‌شود؛ هر چند که ارزیابی فضای پدید آمده از آنجا که قابلیت چندانی برای کمّی شدن ندارد، بیشتر به صورت یک ارزیابی کیفی باقی می‌ماند.
انجام عملیات طرح به صرف هزینه نیاز دارد. اگر بتوان منابع مالی متنوعی را برای تامین هزینه‌های فرآیند طرح بسیج کرد، می توان به نتایج مهم و اساسی که به طور مستقیم با اهداف مندرج در طرح رابطه دارند، دست یافت. این تنوع امکان تاثیرگذاری پیشین از سوی یک نهاد حامی بزرگ را از آن می‌گیرد و تا حدی از ایجاد گرایش های پیشین جلوگیری می‌کند. دومین نتیجه تنوع منابع مالی، ایجاد تعهد موثر در تعداد زیادی از نهادهای درگیر تامین هزینه طرح است و بخش خصوصی در تامین این هزینه‌ها سهم عمده ای دارد.
شناسایی و به کار گیری افرادی که به دلایل مختلف در اجرای موفقیت آمیز فرآیند طرح نقش کلیدی دارند نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. این نقش می تواند به سبب بهره مندی این افراد از دانش و اطلاعات کدبندی شده باشد و یا ممکن است متاثر از توانایی های ویژه آنها باشد که ناشی از موفقیت‌های چشمگیر اجتماعی و یا علمی آنها در سطح جامعه است. به هر حال، بسیج این منابع انسانی یکی از مهم‌ترین مراحل فرآیند طرح است.
علاوه بر توجه به اهمیت بسیج منابع مالی، سیاسی، انسانی و ساختاری، باید توجه داشت که میزان شرکت موثر عامه مردم در فرآیند طرح نیز برای ایجاد امکان استفاده و حمایت و بهره‌برداری بهینه از نتایج آن بسیار تاثیرگذار است.
در انتهای مرور اجمالی بر چگونگی امکان اجرای فرآیند طرح اولیه، باید به بازیگران و افراد موثر در اجرای آن نیز اشاره کرد. اولین دسته از این افراد، کارآفرینان و پیشگامان آینده نگر هستند. این کارآفرینان و پیشگامان برای جا انداختن مفهوم طرح اولیه و ضرورت آن و همچنین زمینه‌سازی برای اجرای آن تلاش می‌کنند. یکی از مهم ترین چالش هایی که کارآفرینان آینده نگر با آن روبرو هستند، جلوگیری از ایجاد توقعات غیر واقع‌بینانه از فرآیند طرح است.
سر دبیر مهندس رضازاده